ارزش جلوه دادن محبت اهل بیت‏علیهم السلام

وقتی کاری مورد تقدیر و تشویق قرار می‏گیرد و به عنوان «الگو» مطرح‏می‏شود، در دیگران هم جذبه و کشش ایجاد می‏کند. ارزشگذاران جامعه،مسؤولان فرهنگی هنری، برگزارکنندگان مسابقات، جایزه‏دهندگان، اینهاهمه در ارزش به شمار آمدن این محبت نقش دارند. وقتی کسی به خاطرشعر گفتن یا قصه نوشتن یا کتاب خواندن در مورد ائمه‏علیهم السلام تشویق شود،هم محبت پیدا می‏کند و هم به خاطر این پیوند، احساس عزت و سربلندی‏دارد. چون می‏داند که این کیف و چادر و کتاب و جایزه را به خاطر این‏موضوع جایزه گرفته است و از آن قضیه، خاطره شیرینی به یادش می‏ماندکه در پدید آوردن این جذبه، مؤثر است.

افراد نسبت‏به هر چه مورد تشویق و احترام قرار می‏گیرند، از جمله‏گرایشهای مذهبی و علاقه به اهل‏بیت، به آنها علاقه بیشتری پیدامی‏کنند و اگر بی‏توجهی و برخورد سرد ببینند، دلسرد و زده می‏شوند. دراین زمینه، بخصوص تشویق در حضور دیگران مؤثرتر است. البته بایددقت کرد که تشویق، حالت «رشوه‏» پیدا نکند.

در جامعه به هر چه بها داده شود، هم نسبت‏به آن گرایش پیدا می‏شودو هم طرفداران، با غرور و افتخار آن را مطرح می‏کنند. مثلا وقتی از جوانهامی‏پرسند: درباره چه چیزی شعر می‏گویید، اغلب می‏گویند: عشق، بهار، دوستی، زندگی، گل و بلبل و... وقتی از نوجوانان و جوانان پرسیده می‏شود:چه کتابهایی می‏خوانید، می‏گویند: رمان، کتابهای علمی، داستانهای‏تخیلی و...

گویا سختشان است‏بگویند که درباره خدا و نماز و ائمه‏علیهم السلام شعرمی‏گوییم یا کتابهای مربوط به اهل‏بیت‏علیهم السلام و کتب دینی می‏خوانیم. چون‏از این جهت مورد تشویق قرار نمی‏گیرند و با نام اینها آب دهانشان راه‏نمی‏افتد و احساس غرور شخصیت و بالیدن و فخر فروختن نمی‏کنند.

باید شرایطی پیش آورد که اگر کسی درباره اهل بیت‏علیهم السلام، شعر گفت،شعر حفظ کرد، حدیث‏حفظ کرد، کتاب خواند، قصه نوشت، فیلم ساخت،تابلوی هنری کشید، یا حتی نام ائمه‏علیهم السلام را داشت‏یا نام اهل‏بیت‏علیهم السلام‏راروی فرزند خود گذاشت، احساس افتخار و سربلندی کند و این را ارزش‏احساس کند و ارزنده تلقی کند. حب اهل‏بیت، لطف و موهبت ویژه الهی‏است که در دلهای شایسته جای می‏گیرد. به فرموده حضرت رضاعلیه السلام:

«یهدی الله لولایتنا من احب‏». (95) .

خدا هر که را دوست‏بدارد، به ولایت ما راهنمایی می‏کند.

به قول شهریار:

چه شاعران که هم اهل صفا و مرد رهند ولی «مقام ولایت‏» به هرکسی ندهند

معمولا اشخاصی که به خاطر مثلا نام علی، مهدی، فاطمه، حسین و...در مناسبتهای ویژه امامان، جایزه می‏گیرند، نسبت‏به این نام‏ها وصاحبان آنها علاقه پیدا می‏کنند و دیگران هم آروز می‏کنند که کاش‏چنین نامهایی داشتند و به مواهب و هدایایی نایل می‏شدند. به این نکته‏باید چنان ظریف عمل شود که شوق داشتن چنین نامهایی در دل ایجادشود، نه آنکه به خاطر نداشتن این اسامی، عقده و بدبینی و احساس‏حقارت پدید آید و اثر منفی به بار آورد. این محبت‏باید چنان نفیس وقیمتی معرفی شود که دارنده آن، به داشتنش افتخار کند و آن را کوچک‏نشمارد. توصیه امام صادق‏علیه السلام است که: مودت و دوستی ما را کوچک‏نشمارید، چرا که از باقیات صالحات است. (96) .

مهر تو را به عالم امکان نمی‏دهم این گنج، پربهاست، من ارزان نمی‏دهم

وقتی از رسانه‏ها، تلویزیون، مسابقات و گزارشها، «الگو» معرفی‏می‏شود، تاثیرگذار است و همان الگوی مطرح شده، محبوب دلها می‏شود،خواه یک فوتبالیست‏باشد، یا آوازخوان، یا حافظ قرآن، یا مخترع، یا نقاش‏و شاعر و هرکس در هر زمینه و موردی مورد تشویق و تکریم قرار گیرد،همان «جهت‏»، مورد توجه مخاطبان اینگونه برنامه‏ها واقع می‏شود.تشویق یک هنرپیشه، گرایش به هنر را افزایش می‏دهد، تشویق یک‏حافظ قرآن، علاقه به قرآن و قرائت و حفظ، پدید می‏آورد و بزرگداشت‏یک‏دانش‏آموز موفق در المپیادهای علمی، گرایش علمی جوانان را بالا می‏برد.

چهره‏ها، شعرها، شاعران و شخصیتهای علمی، ادبی و هنری که حتی‏در کتب درسی کودکان و نوجوانان مطرح می‏شود، محبت و علاقه‏می‏آفریند. از این رو در گزینش اینگونه چهره‏ها نیز باید دقت کرد، چون‏معرفی یک شاعر ولایی و انقلابی، نوعی الگو دادن است و گرایشهای‏مذهبی و اهل‏بیتی می‏آورد.

امام صادق‏علیه السلام فرمود:

«یا معشر الشیعة! ... علموا اولادکم شعر العبدی فانه علی‏دین الله‏». (97) .

ای گروه شیعه! به فرزندانتان شعر «عبدی‏» را بیاموزید، چرا که او بر دین‏خداست.

این توصیه امام صادق‏علیه السلام که شیعیان شعر عبدی کوفی (98) را به‏بچه‏هایشان یاد بدهند، بزرگترین تشویق و الگودهی است. شعر عبدی، ازفضیلتهای اهل بیت‏علیهم السلام، موج می‏زد. «سید حمیری‏» که از شاعران متعهدشیعه است می‏گفت: هر کس حدیثی بگوید از فضایل علی‏علیه السلام و اهل‏بیت‏علیهم السلام که من آن را در شعرم نگفته‏ام، این اسبم را به او می‏بخشم!

ابوطالب، پدر حضرت علی‏علیه السلام از موحدان و مؤمنان به پیامبر اکرم بود ودر وصف او اشعاری سروده است. نقل است که حضرت علی‏علیه السلام دوست‏می‏داشت که شعرهای ابوطالب نقل و تدوین گردد و فرمود: آنها را یادبگیرید و به فرزندانتان هم بیاموزید، چرا که ابوطالب، بر دین خدا بود و درشعر او دانش بسیاری است:

«کان امیرالمؤمنین‏علیه السلام یعجبه ان یروی شعر ابی‏طالب وان‏یدون وقال: تعلموه وعلموه اولادکم، فانه کان علی دین‏الله‏وفیه علم کثیر». (99) .

این نیز نمونه دیگری در الگودهی فرهنگی و ادبی و توجه به محتوا ودرونمایه مثبت و سازنده شعر و شاعر است که در انتقال به فرزندان بایدمورد توجه قرار گیرد.

دختر ابو الاسود دوئلی وقتی فهمید که خلیفه، عسل را فرستاده تامحبت اهل بیت‏علیهم السلام را از دل آنها بیرون کند، آنچه را خورده بود، پس آورد،و نخواست‏با خوردن عسل، مهر آل علی را از دست‏بدهد. (100) .

معلمان در این مسائل خیلی می‏توانند خط دهی داشته باشند و به‏گرایشها و الگوگیریهای نوجوانان هت‏بدهند. حتی اگر یک دختر و پسرغیر متعهد، به خاطر اینکه اسمشان مهدی یا زینب و فاطمه است جایزه‏بگیرند، همین تاثیر ضمنی در ایجاد محبت می‏کند. اگر اهدای جوایز، درسالروز مناسبتهای دینی و اهل‏بیتی انجام گیرد، بخصوص ولادتهای‏معصومین، در ایجاد زمینه‏های گرایش مؤثر است.

در احادیث‏شفاعت آمده است که روز قیامت، حضرت زهراعلیها السلام شیعیان‏را شفاعت می‏کند. آنان که مورد شفاعت قرار گرفته‏اند، از خدا می‏خواهندکه منزلت و قدرشان آن روز معلوم گردد. به آنان خطاب می‏شود: برگردید وبنگرید، هرکس به خاطر محبت فاطمه‏علیها السلام شما را دوست داشته، یا به شماطعام و لباس داده و آب نوشانده، یا از آبروی شما دفاع کرده، دست او رابگیرید و وارد بهشت‏سازید. (101) این نیز نشان دهنده ارزش این محبت واثربخشی آن در قیامت است.

8- تعظیم و تکریم و تعریف

جوانان، به خاطر حالت الگوگیری از مربیان، حتی از حالات و رفتار آنان‏هم سرمشق می‏گیرند و نکته می‏آموزند. حالات و حرکات معلم و مربی به‏صورت «آموزش غیرمستقیم‏» در شاگردان اثر می‏گذارد. مقام معظم‏رهبری آیة‏الله خامنه‏ای در دیدار با معلمان فرمود:

«عزیزان من! معلمان و معلمات عزیز! شماها در سر کلاس، نه فقطدرسی که می‏دهید، بلکه نگاهی که می‏کنید، اشاره‏ای که می‏کنید،لبخندی که می‏زنید، اخمی که می‏کنید، حرکتی که انجام می‏دهید،لباسی که می‏پوشید، بر روی دانش آموز اثر می‏گذارد. ما به خودمان که‏مراجعه می‏کنیم، عمیقترین احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگرریشه‏یابی کنیم، در انتهای خط یک معلم را مشاهده می‏کنیم. معلم‏است که ما را می‏تواند شجاع یا جبان، بخشنده یا بخیل، فداکار یاخودپرست، اهل علم و طالب علم و فهم و فرهنگ، یا منجمد و بسته وپای‏بند به تفکرات جامد بار بیاورد. معلم است که می‏تواند ما را متدین،باتقوا، پاکدامن، یا خدای ناکرده بی‏بند و بار، بار بیاورد. معلم چنین‏نقشی دارد. این ارزش معلم است، این تاثیر معلم است‏». (102) .

نحوه برخورد اولیاء، معلمان و مربیان با اهل بیت‏علیهم السلام در حضورفرزندان و جوانان، به آنان هم یاد می‏دهد. نام ائمه‏علیهم السلام را با تکریم و احترام‏یاد کردن، همراه اسمشان درود و صلوات فرستادن، به احترام نام امام زمان‏«عج‏» برخاستن و دست‏بر سر نهادن، روز میلاد ائمه‏علیهم السلام را جشن گرفتن وبزرگ داشتن، روز وفاتشان حریم نگهداشتن و حرفهای خنده‏دار وبرخوردهای شاد نداشتن، در غم و اندوهشان حالت غم داشتن، تاثیرگذاراست. در اینگونه مسائل، کوچکترها به بزرگترها نگاه می‏کنند. این حالت،خصلت‏شیعه است:

«شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا، یفرحون لفرحنا و یحزنون‏لحزننا».

شیعیان ما از اضافه سرشت ما آفریده شده‏اند. با شادی ما شد می‏شوندو برای اندوه ما اندوهگین می‏شوند.

حتی کیفیت نام بردن و لحن ما در این مساله، مؤثر است. یک وقت‏می‏گوییم: «امام رضا گفت‏» و یک وقت می‏گوییم، «حضرت امام رضاعلیه السلام‏فرمودند». این دو با هم خیلی فرق دارد. اگر هنگام شنیدن نام پیامبرصلی الله علیه وآله‏یا یکی از معصومین‏علیهم السلام، زیر لب صلوات بر آنها بفرستیم، این هم نوعی‏تکریم است و در دیگران تاثیرگذار. اگر بزرگترها، معلمان، مربیان، با شوق‏و ابتهاج و اظهار شیفتگی از ائمه حرف بزنند و از اهل‏بیت و محبت آنان‏سخن و داستان بگویند، مؤثر است. گوینده و تبلیغ‏کننده باید عقیده‏اش‏هم همان باشد که می‏گوید و با عقیده و باور و شوق و علاقه حرف بزند. این‏حالت‏به شنوندگان و مخاطبان هم منتقل می‏شود. انتقال حس و حالت ازگوینده به شنونده و تماشاگر بدیهی است.

در احادیث مکرر، آمده است که هنگام شنیدن نام محمدصلی الله علیه وآله بر او درودبفرستید. خود امامان نیز اینگونه عمل می‏کردند و با شوق و احترام از اهل‏بیت‏یاد می‏کردند و این احساس به مخاطبین هم منتقل می‏شد. وقتی‏«دعبل‏»، شاعر اهل بیت، قصیده معروف خویش را برای امام رضاعلیه السلام درخراسان خواند، چون به آنجا رسید که از امام زمان‏علیه السلام و ظهور و قیام او درآینده یاد می‏کند، حضرت دست‏بر سر گذاشت و به نشان تواضع در برابرنام مهدی‏علیه السلام، ایستاد و برای فرج آن حضرت دعا کرد. (103) .

از امام صادق‏علیه السلام درباره حضرت قائم‏علیه السلام پرسیدند که آیا او متولد شده‏است؟ حضرت فرمود: نه، ولی اگر من او را دریابم، در طول حیاتم خدمتگزاراو خواهم بود. (104) .

امام باقرعلیه السلام چون از آن حضرت یاد کرد، خطاب به راوی (ام هانی‏ثقفیه) فرمود: خوشا به حال تو، اگر او را دریابی، خوشا به حال کسی که او رادریابد و دیدار کند. (105) .

امامان، نسبت‏به نام حضرت رسول و حضرت فاطمه، با احترام وتقدیس یاد می‏کردند. رسول خداصلی الله علیه وآله دست فاطمه زهراعلیه السلام را می‏بوسید،به احترام او برمی‏خاست، او را در جای خودش می‏نشاند، بر دستان و دهان‏او بوسه می‏زد و بارها می‏فرمود: پدرت به فدایت، پدر و مادرم به فدایت. (106) .

امام کاظم‏علیه السلام فرمود: در خانه‏ای که نام محمد، احمد، علی، حسن،حسین، فاطمه باشد، فقر وارد نمی‏شود. (107) .

سکونی در دیدار با امام صادق‏علیه السلام وقتی به آن حضرت خبر داد که‏خداوند به او دختری عطا کرده است، حضرت پرسید: او را چه نامیده‏ای؟گفت: فاطمه. امام فرمود: آه، آه. سپس دست‏بر پیشانی خویش نهاد...آنگاه به او توصیه کرد: حال که نامش را فاطمه نهاده‏ای، به او ناسزا مگو و اورا مزن. (108) .

نامگذاری فرزندان به نامهای خاندان پیامبر و توجه دادن به آثار وبرکات دنیوی و ثواب اخروی این نامها و توصیه اهل بیت‏به اینگونه‏نامگذاری و نقشی که این نامها در شکل دادن به شخصیت فرزندان دارد،در ایجاد این رابطه و محبت مؤثر است. (109) .

در سالهای اخیر نسبت‏به برخی از مناسبتها مثلا ایام فاطمیه یا روززن، در مورد حضرت فاطمه‏علیها السلام بیش از گذشته، کار فرهنگی و تبلیغی وگرامیداشت انجام شده است، یا نسبت‏به امام زمان‏علیه السلام. این است که‏می‏بینیم به همین تناسب، محبت‏حضرت فاطمه‏علیها السلام و حضرت‏مهدی‏«عج‏» و گرایش به این دو نسبت‏به گذشته بیشتر شده است،بخصوص در میان جوانان. گرایش به عزاداری برای امام حسین‏علیه السلام و شورروزافزون ایام عاشورا نیز ریشه در همین تکریم‏ها و ترویجها دارد. برخوردامام راحل و مقام معظم رهبری با این مساله، مایه پرشوری این تعظیم‏شعائر در میان مردم و جوانان شده است.

کسانی که به هر نحو و جهتی مورد توجه افراد و بویژه جوانان درجامعه‏اند و حرفها، طرفداریها، موضعگیریها و یادکردن‏هایشان برای‏دیگران الگوست و افراد را به سمت و سویی خاص سوق می‏دهد، اگر ازاهل‏بیت، یاد کنند و با شور و شوقی و احترام و تعظیمی نام ببرند در دیگران‏تاثیر می‏گذارد. مثلا آنکه یک چهره علمی، سیاسی، ادبی، عرفانی، هنری،ورزشی و... است و مورد توجه عامه و جوانان است، وقتی از دین، نماز،شهید، اسلام، قرآن، اهل‏بیت‏یاد کند و با احترام برخورد کند، در افرادی که‏به این الگوها و چهره‏ها دل بسته‏اند و دنباله‏رو اینهایند، محبت ایجادمی‏کند. همچنان که در بعد منفی هم اثر منفی دارد. اگر چهره‏های یادشده، مثلا از یک شخص، از یک جنس و کالا، از یک مکتب و مرام، از یک‏سنت و مراسم، از غرب و اروپا، از فلان کتاب و فلان شاعر و فلان برنامه‏تلویزیونی و فیلم سینمایی و... تعریف کنند یا خود را طرفدار آن جلوه‏دهند، در بعد تبلیغی و گرایش به سوی آنها مؤثر است. پس باید از این‏جنبه و حس تقلیدپذیری کودکان و نوجوانان که به دهان و رفتار دیگران‏نگاه می‏کنند و الگو می‏گیرند، در مسیر اهل‏بیت‏علیهم السلام استفاده مثبت کرد و ازحالت «همانند سازی‏» که در بحث الگوها مطرح است، برای جذب آنان به‏معصومین و اهل‏بیت، بهره گرفت.

مثلا دیدن عکس امام امت در حال بوسیدن حرم و ضریح، ایجادمحبت‏به صاحب حرم می‏کند، چون عمل امام برای دیگران الگو وتاثیرگذار است.

یا ذکر این نکته که علامه طباطبایی روزه خود را با بوسه زدن بر ضریح‏حضرت معصومه‏علیها السلام افطار می‏کرد، و وقتی تابستانها به مشهد مشرف‏می‏شد، وقتی از او تقاضا می‏کردند در اطراف مشهد، جای خوش آب وهواتری اقامت کند، قبول نمی‏کرد و می‏فرمود: ما از پناه امام هشتم جای‏دیگر نمی‏رویم،.

بیان این که حضرت امام قدس سره وقتی قم بود، پیوسته هر غروب حضرت‏معصومه‏علیها السلام را زیارت می‏کرد و در ایام اقامت در نجف، هر شب به زیارت‏حرم مولا مشرف می‏شد،.

بیان حالتهای خاص علامه امینی در هنگام زیارت و حالت‏شوقی که‏به اهل‏بیت‏علیهم السلام و علی‏علیه السلام داشت و با چشمی اشکبار و شور و حالی‏تماشایی حضرت امیرعلیه السلام را زیارت می‏کرد،.

یا اشاره به اینکه آیة‏الله بروجردی به آستانه حضرت معصومه سفارش‏کرد که اسم مرا هم جزو خدام افتخاری حضرت معصومه‏علیها السلام بنویسید،(هم‏اکنون نیز برخی از مراجع تقلید در قم، جزو خدام افتخاری این‏آستانه‏اند و در جلسات خدام افتخاری شرکت می‏کنند).

یا اینکه به شیخ انصاری گفتند شما آستان حضرت ابوالفضل راببوسید، تا مردم به کار شما نگاه کنند و ادای احترام بیشتر به آن حضرت‏کنند و تشویق شوند، فرمود: من آستان حضرت ابوالفضل را نه به خاطراینکه آستان اوست، بلکه به خاطر اینکه جای پای زوار آن حضرت است‏می‏بوسم و افتخار می‏کنم... ذکر اینگونه نمونه‏ها در دل افراد دیگر هم اثرمی‏گذارد و محبت می‏آفریند.

حضرت امام خمینی‏قدس سره که محبوب دلها و الگوی همه است، در مقدمه‏وصیتنامه خویش، با تعبیر مکرر «ما مفتخریم که...» به پیروی از مذهب‏شیعه، به داشتن نهج‏البلاغه، ادعیه حیات‏بخش ائمه، مناجات شعبانیه، دعای عرفه، صحیفه سجادیه، صحیفه فاطمیه، امامت ائمه دوازده‏گانه،وجود امام باقر، جعفری بودن مذهب و... مباهات و افتخار می‏کند. وقتی‏شخصیت عظیمی همچون امام، با افتخار از ائمه و مذهب و ادعیه و صراطشیعه و. .. یاد می‏کند، در ذهن شیفتگان او نیز تاثیر می‏گذارد و این محبت‏به دل آنان نیز نفوذ می‏کند (ما مفتخریم که باقرالعلوم، بالاترین شخصیت‏تاریخ... از ماست، ما مفتخریم که ائمه معصومین... ائمه ما هستند، مامفتخریم که مذهب ما جعفری است...).

اینگونه یادکرد بزرگان و چهره‏های محبوب، از بزرگان دین و اهل بیت،محبت می‏آفریند.

طبعا زبان و بیان خاص مربوط به نوجوانان و جوانان، چه در سخن‏ها وچه در نوشته‏ها باید مراعات شود و افق فکر و سطح معرفت کودکان در نظرگرفته شود، چه در برنامه‏های رادیویی و تلویزیونی، چه در صبحگاهها ومراسم جشن و عزا، در خانه‏ها، مدارس و مساجد و هیئتها.