گرسنگان علم با وجود گرسنگی غذا

از سخنان رسول اکرم است : ((کل صاحب علم غرثان الی علم )).

هر صاحب علمی گرسنه علم است .

و نیز فرمود: ((اجوع الناس طالب العلم و اشبعهم الذی لا یبتغیه ))

گرسنه ترین مردم طالب علم ، و سیرترین آنها کسی است که به دنبال علم نمی رود.(108)

حضرت علی علیه السلام عشق و علاقه به درک حقایق را از خصوصیات دانشمندان حقیقی می شمارد و می فرماید:

((العالم لا یشبع من العلم و لا یتشبع )). عالم از علم سیر نمی شود (تحصیل علم را در مرحله معینی متوقف نمی کند و چیزی او را از علم بی نیاز نمی سازد) و خود را به سیری نمی زند (اظهار بی نیازی از علم نمی کند)(109)

((منهومان لا یشبعان طالب العلم و طالب الدنیا)).

دو گرسنه است که هیچگاه سیر نشوند جوینده علم و طالب دنیا

خاتم ملک سلیمان است علم

جمله عالم صورت و جان است علم

علم دریائیست بی حد و کنار

طالب علم است غواص بحار

گر هزاران سال باشد عمر او

او نگردد سیر خود از جستجو

کان رسول حق بگفت اندر بیان

اینکه منهومان هما لا یشبعان

طالب دنیا و توقیراتها

طالب العلم و تدبیراتها

از پیامبر گرامی اسلام (ص ) روایت شده که : هر کس ، شکمش را گرسنه بدارد، اندیشه اش بزرگ گردد و میراثهای معرفت را می شنود.(110)

((من اجاع بطنه عظمت فکرته و قد سمعت مواریث المعرفة )).

و در جای دیگر فرموده اند: ((تفکر ساعة خیر من عبادة سبعین سنة .

ساعتی اندیشیدن برتر از هفتاد سال پرستیدن است .(111)

((یحتاج الامام الی قلب عقول و لسان قئول و جنان علی اقامة الحق صؤ ل )).

پیشوا و رهبر جامعه و جماعت نیازمند آن است که دلی دانا و زبانی گویا و روحی قوی و توانا داشته باشد برای پایداری حق و در پیکار با باطل شجاع و نیرومند باشد.(112)

((قال حسین علیه السلام : ((دراسة العلم لقاح المعرفة و طول التجارب زیادة فی العقل )).

امام حسین علیه السلام فرموده است : آموختن دانش بارور شدن از معرفت است و درازی تجربه مایه فزونی عقل و خرد است .(113)

حضرت موسی بن جعفر به هشام بن حکم فرمود:

((و اعلموا ان الکلمة من الحکمة ضالة المؤمن فعلیکم بالعلم قبل ان یرفع و رفعه غیبة عالمکم بین اظهرکم .

بدانید سخن که از روی حکمت و مصلحت باشد گمشده مؤمن است و (آن را جستجو می کند و در هر کجا و از هر کسی آن را پیدا کند می گیرد چنانچه صاحب گم شده جستجو می کند و در دست هر کسی باشد می گیرد گرچه کافر باشد) سپس فرمود بر شما باد به تحصیل علم پیش از آنکه علم از میان شما رخت بربندد و برود و رفتن آن به این است که عالم و دانشمند از میان شما غایب گردد.(114)

پس باید از وجود با برکت و پر فیض علمای دین استفاده کرد و وجود آنها را غنیمت شمرد و از فرمایشات و نوشتجات آنان حداکثر استفاده نمود.

روزی حضرت عیسی بن مریم خطاب به بنی اسرائیل کرده فرمود:

((یا بنی اسرائیل لاتحدثوا بالحکمة فتظلموها و لاتمنعوها اهلها فتظلموهم )).

ای بنی اسرائیل با جهال و اشخاص بیسواد و نادان از حکمت سخن نگوئید که به آن ظلم کنید و حکمت و دانش را از اهلش منع نکنید که به آنان نیز ظلم روا دارید.

و نیز امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:

لا تعلقوا الجواهر فی اعناق الخنازیر)).جواهر بر گردن خوکان نیندازید.(115)

یقول الله عز و جل : ((اذا کان الغالب علی العبد الاشتغال بی جعلت بغیته و لذته فی ذکری فاذا جعلت بغیته و لذته فی ذکری عشقنی و عشقته فاذا عشقنی و عشقته رفعت الحجاب فیما بینی و بینه و صیرت ذلک تغالبا علیه ، لا یسهوا اذا سهی الناس اولئک کلامهم کلام الانبیاء اولئک الابطال حقا))... (116)

ابن قداح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرموده است :

((اذا دعا احدکم فلیعمم فانه اوجب للدعاء)) هرگاه یکی از شما خواست دعا کند عمامه بر سر بگذارد که آن با استجابت دعا است .(117)

((اجوع الناس طالب العلم و اشبعهم الذی لا یبتغیه )).

از همه مردم گرسنه تر آن کس است که در پی دانش می رود و از همه مردم سیرتر آن کس است که طالب آن نیست .(118)

((اغدوا فی طلب العلم فان الغدو برکة و نجاح )).

در طلب علم زودخیز باشید زیرا زودخیزی مایه برکت و کامیابی است .(119)

((تناصحوا فی العلم و لا یکتم بعضا فان الخیانة فی العلم اشد من الخیانة فی المال )).

در کار دانش یار همدیگر باشید و دانش خود را از یکدیگر پوشیده مدارید که خیانت در علم بدتر از خیانت در مال است .(120)

((من طلب العلم تکفل الله رزقه ))؛ هر که علم جوید خدا عهده دار روزی او است .(121)

(( ساعة من عالم متکی ء علی فراشه ینظر فی علمه خیر من عبادة العابد سبعین عاما)).

یک ساعت وقت دانشوری که بر بستر خویش تکیه زده در علم خویش ‍ می نگرد از هفتاد سال عبادت عابد نیکوتر است .(122)

طالب العلم لله افضل عندالله من المجاهد فی سبیل الله )).

هر که علم برای رضای خدا جوید نزد خدا از مجاهد فی سبیل الله بهتر است .(123)

((من طالب علما فادرکه له کفلان من الاجر و من طلب علما و لم یدرکه کتب له کفل من الاجر)).

هر که علمی جوید و بیابد برای او دو بهره پاداش نویسند و هر که علمی جوید و نیابد برای او یک بهره پاداش می نویسند.(124)

((ثوب العلم یخلدک و لا یبلی و یبقیک و لایفنی )).

لباس تحصیل علم و عمل کردن بر علم تو را پایدار نماید و نمی پوسد و ترا باقی می دارد و فانی نمی شود.(125)

((حب العلم و حسن الحلم و لزوم الصواب من فضائل اولوا الالباب )).

دوست داشتن علم و بردباری خوب و ملازمت راه درست از فضائل خردمندان است .(126)

((شیئان لایبلغ غایتهما العلم و العقل ؛ دو چیز است که به کنه و پایان آن دو رسیدن نتوان یکی علم و دیگری عقل است .(127)

((شین العلم الصلف ))؛ لاف زدن و گزاف گفتن علم را زشت سازد؛

((علی المتعلم ان یؤ دب نفسه فی طلب العلم و لایمل من تعلمه و لایستکثر ما علم ))

بر طالب علم است که نفس خویش را در کار طلب علم دارد و از آموختن دانش خسته نشود و آنچه دانسته است بسیار نداند(128)

((علی العالم ان یعمل بما علم لم یطلب تعلم ما لم یعلم )).

بر عالم است که اول بدانچه دانسته است عمل کند آنگاه در صدد دانستن آنچه نمی داند برآید.(129)

((قیمة کل امرء ما یعلم ))؛ ارزش هر کسی به اندازه دانش او است .

((قدر المرء علی قدر فضله ))؛ ارزش هر کسی به اندازه دانش او است .(130)

((قول لا اعلم نصف العلم ))؛ گفتن نمی دانم خود نصف علم است .(131)

((لا یتعلم من یتکبر))؛ کسی که تکبر داشته باشد علم نیاموزد.(132)

((لایدرک العلم براحة الجسم ))؛ علم با تن پروری بدست نیاید.

((قال الصادق علیه السلام فی حدیث لحماد بن عیسی : فکن یا حماد طالباللعلم فی آناء اللیل و النهار و ان اردت تقر عینک و تنال خیر الدنیا و الاخرة فاقطع الطمع معا فی ایدی الناس وعد نفسک فی الموتی و لاتحدثن نفسک انک فوق احد من الناس و اخزن لسانک کما تخزن مالک )).

حضرت صادق علیه السلام به حماد بن عیسی فرمود: یا حماد روز و شب در جستجوی دانش باش و اگر خواهی چشمت روشن شود و خیر دنیا و آخرت را بدست بیاوری طمعت را از آنچه در دست مردم است قطع کن و خود را جزء مردگان بدان و هیچ وقت فکر نکن که تو از احدی بالاتری و زبانت را حفظ کن چنانچه مالت را حفظ می کنی (و آنرا رها و آزاد نگذار).(133)

قال الحسن بن علی علیهماالسلام : ((علم الناس علمک و تعلم علم غیرک فیکون قد اتقنت علمک و علمت ما لم تعلم )).

حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام فرموده است دانشت را به دیگران یاد بده و از علم و دانش دیگران یاد بگیر که در این صورت هم دانش خود را استحکام بخشیدی و هم آنچه نمیدانستی یاد گرفتی .(134)

عن ابی عبدالله علیه السلام قال : معلم الخیر یستغفر له دواب الارض ‍ وحیتان البحر و کل صغیرة و کبیرة فی ارض الله و سمائه )).

حضرت صادق علیه السلام فرموده است : معلم خیر را طلب آمرزش کنند جنبندگان زمین و ماهیان دریا و هر کوچک و بزرگی که در زمین و آسمان خدا می باشند.(135)

نهج البلاغه : ((لا تفتح الخیرات الا بمفاتیح العلم و لاتکشف الظلمات الا بمصابیحه )).

در نیکوئی گشوده نمی شود مگر با کلیدهای علم و تاریکیهای گمراهی جز به چراغ دانش روشن نمی گردد.

((بادروا العلم من قبل تصویح نبته و من قبل ان تشغلوا بانفسکم عن مستشاده ))

برای کسب علم بشتابید پیش از آنکه گیاه آن بخشکد و قبل از آنکه فیض ‍ بخشی علم از اهلش واماند به فراگیری آن مشغول شوید.(136)

((قال النبی صلی الله علیه وآله : خذ العلم من افواه الرجال و ایاکم و اهل الدفاتر و لایغرنکم الصحفیین )).(137)

پیامبر گرامی اسلام فرمود: علم و دانش را از دهنهای رجال و مردان علم بگیرید و از اهل دفاتر و نوشتجات بپرهیزید و صاحبان صحف و نوشته های آنها شما را فریب ندهد.

النبوی (ص ): ((الغدو و الرواح فی تعلم العلم افضل عندالله من الجهاد)).

پیامبر گرامی اسلام فرموده است : یاد گرفتن علم در بامداد و شب نزد خدا از جهاد بهتر است .(138)

و نیز فرمود: فضل العلم افضل من فضل العبادة )).

فضیلت علم برتر از فضیلت عبادت است .(139)

و نیز فرموده است : ((کل طالب علم غرثان الی علم )).

هر طالب علمی گرسنه علم دیگری است .(140)

و نیز فرمود: ((ویل لمن لم یعلم ولو شاء لعلم ))؟

وای بر کسی که نمی داند و اگر بخواهد یاد می گیرد.و در دنباله حدیث دارد که حضرت این را سه مرتبه فرمود.(141)

((لایعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان )).

ترجمه : پیروزی نصیب بردباری می گردد هرچند مدت محرومیتش زیاد باشد.

توضیح : علم ، دانش ، مقام ، ثروت ، کمالات معنوی و شخصیت بدون رنج ، زحمت ، بردباری و استقامت بدست نمی آید.شرح حال آنان که به مقامات علمی و کمالات معنوی رسیده اند بخوبی ثابت می کند که با رنج و زحمت فراوان ، بی خوابی های طولانی ، عبادت های طاقت فرسا، گرسنگی های زیاد خوردن و محرومیت کشیدن توانسته اند به هدف های عالیه خود دست یابند.هرچند هدف انسان عالیتر باشد رنج و زحمت در راه رسیدن به هدف ، زیادتر لازم دارد، پیکار در راه رسیدن به هدف پذیرفتن هر نوع رنج و زحمت در راه دست یافتن به هدفهای عالی ، راه و رسم پیامبران الهی (و مردان بزرگ و نوابغ جهان است ).

((فاصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل )).(142)

از دست دادن فرصت غصه آور است .

((اضاعة الفرصة غصة )).(143)

(چهل حدیث ترجمه و توضیح مصطفی زمانی ).

گرسنگان علم با وجود گرسنگی غذا

از سخنان رسول اکرم است : ((کل صاحب علم غرثان الی علم )).

هر صاحب علمی گرسنه علم است .

و نیز فرمود: ((اجوع الناس طالب العلم و اشبعهم الذی لا یبتغیه ))

گرسنه ترین مردم طالب علم ، و سیرترین آنها کسی است که به دنبال علم نمی رود.(108)

حضرت علی علیه السلام عشق و علاقه به درک حقایق را از خصوصیات دانشمندان حقیقی می شمارد و می فرماید:

((العالم لا یشبع من العلم و لا یتشبع )). عالم از علم سیر نمی شود (تحصیل علم را در مرحله معینی متوقف نمی کند و چیزی او را از علم بی نیاز نمی سازد) و خود را به سیری نمی زند (اظهار بی نیازی از علم نمی کند)(109)

((منهومان لا یشبعان طالب العلم و طالب الدنیا)).

دو گرسنه است که هیچگاه سیر نشوند جوینده علم و طالب دنیا

خاتم ملک سلیمان است علم

جمله عالم صورت و جان است علم

علم دریائیست بی حد و کنار

طالب علم است غواص بحار

گر هزاران سال باشد عمر او

او نگردد سیر خود از جستجو

کان رسول حق بگفت اندر بیان

اینکه منهومان هما لا یشبعان

طالب دنیا و توقیراتها

طالب العلم و تدبیراتها

از پیامبر گرامی اسلام (ص ) روایت شده که : هر کس ، شکمش را گرسنه بدارد، اندیشه اش بزرگ گردد و میراثهای معرفت را می شنود.(110)

((من اجاع بطنه عظمت فکرته و قد سمعت مواریث المعرفة )).

و در جای دیگر فرموده اند: ((تفکر ساعة خیر من عبادة سبعین سنة .

ساعتی اندیشیدن برتر از هفتاد سال پرستیدن است .(111)

((یحتاج الامام الی قلب عقول و لسان قئول و جنان علی اقامة الحق صؤ ل )).

پیشوا و رهبر جامعه و جماعت نیازمند آن است که دلی دانا و زبانی گویا و روحی قوی و توانا داشته باشد برای پایداری حق و در پیکار با باطل شجاع و نیرومند باشد.(112)

((قال حسین علیه السلام : ((دراسة العلم لقاح المعرفة و طول التجارب زیادة فی العقل )).

امام حسین علیه السلام فرموده است : آموختن دانش بارور شدن از معرفت است و درازی تجربه مایه فزونی عقل و خرد است .(113)

حضرت موسی بن جعفر به هشام بن حکم فرمود:

((و اعلموا ان الکلمة من الحکمة ضالة المؤمن فعلیکم بالعلم قبل ان یرفع و رفعه غیبة عالمکم بین اظهرکم .

بدانید سخن که از روی حکمت و مصلحت باشد گمشده مؤمن است و (آن را جستجو می کند و در هر کجا و از هر کسی آن را پیدا کند می گیرد چنانچه صاحب گم شده جستجو می کند و در دست هر کسی باشد می گیرد گرچه کافر باشد) سپس فرمود بر شما باد به تحصیل علم پیش از آنکه علم از میان شما رخت بربندد و برود و رفتن آن به این است که عالم و دانشمند از میان شما غایب گردد.(114)

پس باید از وجود با برکت و پر فیض علمای دین استفاده کرد و وجود آنها را غنیمت شمرد و از فرمایشات و نوشتجات آنان حداکثر استفاده نمود.

روزی حضرت عیسی بن مریم خطاب به بنی اسرائیل کرده فرمود:

((یا بنی اسرائیل لاتحدثوا بالحکمة فتظلموها و لاتمنعوها اهلها فتظلموهم )).

ای بنی اسرائیل با جهال و اشخاص بیسواد و نادان از حکمت سخن نگوئید که به آن ظلم کنید و حکمت و دانش را از اهلش منع نکنید که به آنان نیز ظلم روا دارید.

و نیز امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:

لا تعلقوا الجواهر فی اعناق الخنازیر)).جواهر بر گردن خوکان نیندازید.(115)

یقول الله عز و جل : ((اذا کان الغالب علی العبد الاشتغال بی جعلت بغیته و لذته فی ذکری فاذا جعلت بغیته و لذته فی ذکری عشقنی و عشقته فاذا عشقنی و عشقته رفعت الحجاب فیما بینی و بینه و صیرت ذلک تغالبا علیه ، لا یسهوا اذا سهی الناس اولئک کلامهم کلام الانبیاء اولئک الابطال حقا))... (116)

ابن قداح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرموده است :

((اذا دعا احدکم فلیعمم فانه اوجب للدعاء)) هرگاه یکی از شما خواست دعا کند عمامه بر سر بگذارد که آن با استجابت دعا است .(117)

((اجوع الناس طالب العلم و اشبعهم الذی لا یبتغیه )).

از همه مردم گرسنه تر آن کس است که در پی دانش می رود و از همه مردم سیرتر آن کس است که طالب آن نیست .(118)

((اغدوا فی طلب العلم فان الغدو برکة و نجاح )).

در طلب علم زودخیز باشید زیرا زودخیزی مایه برکت و کامیابی است .(119)

((تناصحوا فی العلم و لا یکتم بعضا فان الخیانة فی العلم اشد من الخیانة فی المال )).

در کار دانش یار همدیگر باشید و دانش خود را از یکدیگر پوشیده مدارید که خیانت در علم بدتر از خیانت در مال است .(120)

((من طلب العلم تکفل الله رزقه ))؛ هر که علم جوید خدا عهده دار روزی او است .(121)

(( ساعة من عالم متکی ء علی فراشه ینظر فی علمه خیر من عبادة العابد سبعین عاما)).

یک ساعت وقت دانشوری که بر بستر خویش تکیه زده در علم خویش ‍ می نگرد از هفتاد سال عبادت عابد نیکوتر است .(122)

طالب العلم لله افضل عندالله من المجاهد فی سبیل الله )).

هر که علم برای رضای خدا جوید نزد خدا از مجاهد فی سبیل الله بهتر است .(123)

((من طالب علما فادرکه له کفلان من الاجر و من طلب علما و لم یدرکه کتب له کفل من الاجر)).

هر که علمی جوید و بیابد برای او دو بهره پاداش نویسند و هر که علمی جوید و نیابد برای او یک بهره پاداش می نویسند.(124)

((ثوب العلم یخلدک و لا یبلی و یبقیک و لایفنی )).

لباس تحصیل علم و عمل کردن بر علم تو را پایدار نماید و نمی پوسد و ترا باقی می دارد و فانی نمی شود.(125)

((حب العلم و حسن الحلم و لزوم الصواب من فضائل اولوا الالباب )).

دوست داشتن علم و بردباری خوب و ملازمت راه درست از فضائل خردمندان است .(126)

((شیئان لایبلغ غایتهما العلم و العقل ؛ دو چیز است که به کنه و پایان آن دو رسیدن نتوان یکی علم و دیگری عقل است .(127)

((شین العلم الصلف ))؛ لاف زدن و گزاف گفتن علم را زشت سازد؛

((علی المتعلم ان یؤ دب نفسه فی طلب العلم و لایمل من تعلمه و لایستکثر ما علم ))

بر طالب علم است که نفس خویش را در کار طلب علم دارد و از آموختن دانش خسته نشود و آنچه دانسته است بسیار نداند(128)

((علی العالم ان یعمل بما علم لم یطلب تعلم ما لم یعلم )).

بر عالم است که اول بدانچه دانسته است عمل کند آنگاه در صدد دانستن آنچه نمی داند برآید.(129)

((قیمة کل امرء ما یعلم ))؛ ارزش هر کسی به اندازه دانش او است .

((قدر المرء علی قدر فضله ))؛ ارزش هر کسی به اندازه دانش او است .(130)

((قول لا اعلم نصف العلم ))؛ گفتن نمی دانم خود نصف علم است .(131)

((لا یتعلم من یتکبر))؛ کسی که تکبر داشته باشد علم نیاموزد.(132)

((لایدرک العلم براحة الجسم ))؛ علم با تن پروری بدست نیاید.

((قال الصادق علیه السلام فی حدیث لحماد بن عیسی : فکن یا حماد طالباللعلم فی آناء اللیل و النهار و ان اردت تقر عینک و تنال خیر الدنیا و الاخرة فاقطع الطمع معا فی ایدی الناس وعد نفسک فی الموتی و لاتحدثن نفسک انک فوق احد من الناس و اخزن لسانک کما تخزن مالک )).

حضرت صادق علیه السلام به حماد بن عیسی فرمود: یا حماد روز و شب در جستجوی دانش باش و اگر خواهی چشمت روشن شود و خیر دنیا و آخرت را بدست بیاوری طمعت را از آنچه در دست مردم است قطع کن و خود را جزء مردگان بدان و هیچ وقت فکر نکن که تو از احدی بالاتری و زبانت را حفظ کن چنانچه مالت را حفظ می کنی (و آنرا رها و آزاد نگذار).(133)

قال الحسن بن علی علیهماالسلام : ((علم الناس علمک و تعلم علم غیرک فیکون قد اتقنت علمک و علمت ما لم تعلم )).

حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام فرموده است دانشت را به دیگران یاد بده و از علم و دانش دیگران یاد بگیر که در این صورت هم دانش خود را استحکام بخشیدی و هم آنچه نمیدانستی یاد گرفتی .(134)

عن ابی عبدالله علیه السلام قال : معلم الخیر یستغفر له دواب الارض ‍ وحیتان البحر و کل صغیرة و کبیرة فی ارض الله و سمائه )).

حضرت صادق علیه السلام فرموده است : معلم خیر را طلب آمرزش کنند جنبندگان زمین و ماهیان دریا و هر کوچک و بزرگی که در زمین و آسمان خدا می باشند.(135)

نهج البلاغه : ((لا تفتح الخیرات الا بمفاتیح العلم و لاتکشف الظلمات الا بمصابیحه )).

در نیکوئی گشوده نمی شود مگر با کلیدهای علم و تاریکیهای گمراهی جز به چراغ دانش روشن نمی گردد.

((بادروا العلم من قبل تصویح نبته و من قبل ان تشغلوا بانفسکم عن مستشاده ))

برای کسب علم بشتابید پیش از آنکه گیاه آن بخشکد و قبل از آنکه فیض ‍ بخشی علم از اهلش واماند به فراگیری آن مشغول شوید.(136)

((قال النبی صلی الله علیه وآله : خذ العلم من افواه الرجال و ایاکم و اهل الدفاتر و لایغرنکم الصحفیین )).(137)

پیامبر گرامی اسلام فرمود: علم و دانش را از دهنهای رجال و مردان علم بگیرید و از اهل دفاتر و نوشتجات بپرهیزید و صاحبان صحف و نوشته های آنها شما را فریب ندهد.

النبوی (ص ): ((الغدو و الرواح فی تعلم العلم افضل عندالله من الجهاد)).

پیامبر گرامی اسلام فرموده است : یاد گرفتن علم در بامداد و شب نزد خدا از جهاد بهتر است .(138)

و نیز فرمود: فضل العلم افضل من فضل العبادة )).

فضیلت علم برتر از فضیلت عبادت است .(139)

و نیز فرموده است : ((کل طالب علم غرثان الی علم )).

هر طالب علمی گرسنه علم دیگری است .(140)

و نیز فرمود: ((ویل لمن لم یعلم ولو شاء لعلم ))؟

وای بر کسی که نمی داند و اگر بخواهد یاد می گیرد.و در دنباله حدیث دارد که حضرت این را سه مرتبه فرمود.(141)

((لایعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان )).

ترجمه : پیروزی نصیب بردباری می گردد هرچند مدت محرومیتش زیاد باشد.

توضیح : علم ، دانش ، مقام ، ثروت ، کمالات معنوی و شخصیت بدون رنج ، زحمت ، بردباری و استقامت بدست نمی آید.شرح حال آنان که به مقامات علمی و کمالات معنوی رسیده اند بخوبی ثابت می کند که با رنج و زحمت فراوان ، بی خوابی های طولانی ، عبادت های طاقت فرسا، گرسنگی های زیاد خوردن و محرومیت کشیدن توانسته اند به هدف های عالیه خود دست یابند.هرچند هدف انسان عالیتر باشد رنج و زحمت در راه رسیدن به هدف ، زیادتر لازم دارد، پیکار در راه رسیدن به هدف پذیرفتن هر نوع رنج و زحمت در راه دست یافتن به هدفهای عالی ، راه و رسم پیامبران الهی (و مردان بزرگ و نوابغ جهان است ).

((فاصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل )).(142)

از دست دادن فرصت غصه آور است .

((اضاعة الفرصة غصة )).(143)

(چهل حدیث ترجمه و توضیح مصطفی زمانی ).