پدیدآورنده: سیّدمحمّد دلّال موسوی،

در اخبار شاهان پیشینه هست

که چون تُکله‏(1)

بر تخت زنگی نشست

به دورانش از کس نیازرد کس

سَبَق بُرد(2)

اگر خود همین بود و بس

چنین گفت یک ره‏(3)

به صاحبدلی

که عمرم به سر رفت، بی‏حاصلی

بخواهم به کُنج عبادت نشست

که دریابم این پنج روزی که هست

چو می‏بگذرد مُلک و جاه و سریر

نبُرد از جهانْ دولت، الّا فقیر

چو بشنید دانای روشن نَفَس

به تندی برآشفت کای تُکله، بس!

عبادت‏(4)

بجز خدمت خلق نیست

به تسبیح و سجّاده و دلق نیست

تو بر تخت سلطانی خویش باش

به اخلاق پاکیزه، درویش باش

به صدق و ارادت، میان بسته‏دار(5)

ز طامات‏(6)

و دعوی، زبان بسته‏دار

قدم‏(7)

باید اندر طریقت، نه دَم

که اصلی ندارد دَمِ بی‏قدم(8)

بزرگان که نقد صفا داشتند

چنین خرقه زیر قبا داشتند.(9)

خداوند در قرآن کریم، هدف از خلقت انسان را عبادت خود ذکر کرده است، آنجا که می‏فرماید:

و جِنّ و اِنس را نیافریدم، جز برای آنکه مرا بپرستند.(10)

بزرگان و دغدغه خدمت به خلق
انسان‏های بزرگ همواره در اندیشه دیگرانند و دل در گرو خدمت به مردم می‏نهند.سعدی شیرازی، از جمله این بزرگان است که هم خویش را به این صفت آراست و هم دیگران را به این خیر بزرگ فراخوانده است.

وی که سال‏ها جهت کسب حکمت و تجربه، تلخی سفر را تحمل کرد و به تعبیر خودش، «تا دورترین نقاط جهان نیز به پیش رفت»، نخستین مسئله‏ای که پس از آن سفر پرمایه، ذهنش را به خود مشغول ساخت، خدمت به مردم بوده است تا بر ایشان تحفه‏هایی از علم و معنویت به ارمغان آرد و کام آنان را با سخنانی شیرین‏تر از قند حلاوت بخشد، چنان که خود، این گونه سروده است:

دریغ آمدم ز آن همه بوستان  تهی‏دست رفتن سوی دوستان 
به دل گفتم از مصر، قند آورم  برِ دوستان ارمغانی برم 
مرا گر تهی بود از آن قند، دست  سخن‏های شیرین‏تر از قند هست 
نه قندی که مردم به صورت خورند  که ارباب معنی به کاغذ برند 

اهتمام و عنایت سعدی به مردم، تا آن‏جاست که حاضر می‏شود، «چون عود، در آتش اندیشه بسوزد»، تا در نتیجه، عطر دلاویز خدمت را در میان آدمیان بپراکند و روحشان را بدین وسیله بنوازد:

سعیم این است که در آتش اندیشه چو عود  خویشتنِ سوخته‏ام تا به جهان بو برود 

" عبادت به جز خدمت خلق نیست " ،  سعدی

 نظر استاد شهید مرتضی مطهری در کتاب انسان کامل درباره این سوال را بدانید:

عده‏ای با گفتن این سخن می‏خواهند ارزش عبادت را نفی کنند ، ارزش زهد را نفی کنند ، ارزش علم را نفی کنند ، ارزش جهاد را نفی کنند ، این همه ارزشهای عالی و بزرگی را که در اسلام برای انسان وجود دارد ، یکدفعه نفی کنند .
می‏گویند : می‏دانید " انسانیت " یعنی چه ؟ یعنی‏ خدمت به خلق خدا .
مخصوصا بعضی از این روشنفکرهای امروز خیال می‏کنند به‏ یک منطق خیلی خیلی عالی دست یافته‏اند و اسم آن منطق خیلی عالی را انسانیت و انسان گرائی می‏گذارند .
انسان گرائی یعنی چه ؟ می‏گویند : یعنی خدمت کردن به خلق ، ما به خلق خدا خدمت می‏کنیم .
می‏گوئیم : باید هم به خلق خدا خدمت کرد ، اما خود خلق خدا چه می‏خواهد باشد ؟ فرض‏ کنیم شکم خلق خدا را سیر کردیم و تنشان را پوشاندیم ، تازه ما به یک‏ حیوان خدمت کرده‏ایم .
اگر ما برای آنها ارزش بالاتری قائل نباشیم و اصلا همه ارزشها منحصر به خدمت به خلق خدا باشد و نه در خود ما ارزش دیگری‏ وجود داشته باشد و نه در دیگران ارزش دیگری وجود داشته باشد ، تازه خلق‏ خدا می‏شوند مجموعه‏ای از گوسفندها ، مجموعه‏ای از اسبها .
شکم یک عده‏ حیوان را سیر کرده‏ایم ، تن یک عده حیوان را پوشانده‏ایم . البته اگر انسان ، شکم حیوانها را هم سیر کند به هر حال کاری کرده است ، ولی آیا حد اعلای انسان این است که در حیوانیت باقی بماند و حد اعلای خدمت من‏ این است که به حیوانهایی مثل خودم خدمت کنم و حیوانهایی مثل خودم هم حد اعلای خدمتشان این است که‏ به حیوانی مثل خودشان که من باشم خدمت کنند ؟ نه ، خدمت به انسان ارزش والائی است ، ولی انسان به شرط انسانیت . 
همیشه این حرف را گفته ایم : لومومبا انسان است ، موسی چومبه هم انسان است ، اگر بنا باشد فقط مسئله ، مسئله خدمت به خلق باشد ، خوب موسی چومبه یک خلق‏ است و لومومبا هم یک خلق دیگر ، پس چرا میان اینها تفاوت قائل می‏شوید ؟ چه فرقی است میان ابوذر و معاویه ،
اگر حساب خدمت به خلق است ؟ آیا به هر دو باید خدمت کرد ؟
پس اینکه انسانیت یعنی خدمت به خلق و هیچ ارزش دیگری ندارد ، باز یک نوع افراط دیگری است .

نوشته: علی صدیقی