علل پیشرفت یک امت و نشانههای سقوط در بیانی از امیرالمؤمنین (ع) تبیین شده است که به آن اشاره میشود حضرت فرمود: «یستدلّ علی ادبار الدول باربع تضییع الاصول، والتمسک بالغرور، تقدیم الاراذل و تأخیر الافاضل؛(1) دولتها و جوامع زمانی به انحطاط گرایش پیدا میکنند که اصول ارزشی از بین برود و نیرنگ به عنوان اصل ارزشی مورد قبول قرار گیرد، فرومایه گان سمتها و مسئولیتها را به عهده گیرند و کسانی که فاضلند منزوی شوند.
بنابراین اگر انسان با مطالعه دریافت اصول ارزشی در جامعه تضییع شده و تباه گردیده و نیرنگ و غرور و فریب جای آن را گرفته و همچنین اگر پستهای حساس جامعه در اختیار فرومایگان قرار گرفته و انسانهای فاضل و شریف از تصدی آن مشاغل محرومند ، میتواند استدلال کند که آن جامعه به سوی سقوط و انحطاط میرود و اگر یافت که اصول ارزشی بر ارکان جامعه حاکم است، صداقت و امانت داری و تلاش و کوشش و عدالت و آزادی در آن جامعه برجسته است وانسانهای شریف و فاضل مسئولیتهای گوناگون را به عهده دارند آن جامعه پیشرفت خواهد کرد.
در بیان دیگری امام علی (ع) فرمود: «یستدل علی الادبار باربع، سوء التدبیر وقبح التبذیر و قلة الاعتبار وکثرة الاعتذار؛(2) بر ادبار دولتها به چهار چیز استدلال میشود 1- بدی تدبیر 2- زشتی اسراف و تبذیر 3- کمی اعتبار 4- بسیار مغرور شدن و یا بسیار پوزش خواستن».
