مفاهیمی همچون رشد، توسعه و رفاه هرچند از بعد لغوی تعاریف جداگانه ای دارند ولی مقولاتی مرتبط با همدیگر بوده و نمی توان با یک خط کشی قطعی چنین نتیجه گیری کرد که این یکی زاییده آن دیگریست، بلکه این مفاهیم به صورت موازی، متوازن و پوششی حرکت کرده و در هرلحظه، یکی ، دیگری را پوشش می دهد.
مایکل تودارو صاحبنظر و اندیشمند بزرگ مسائل توسعه معتقد است :«توسعه به معنای ارتقای مستمر کل جامعه و نظام اجتماعی به سوی زندگی بهتر و یا انسانی تر است، وی به پیروی از پروفسور گولت معتقد است؛ برای درک معنای درونی توسعه باید حداقل سه ارزش اصلی به عنوان پایه فکری و رهنمود عملی در نظر گرفته شود:
الف: معاش زندگی (قدرت تأمین نیازهای اساسی ).
ب: اعتماد به نفس (self _esteem) یعنی احساس شخصیت کردن ، عزت نفس داشتن و آلت دست قرار نگرفتن توسط دیگران
ج : آزادی از قید بردگی (توانایی انتخاب داشتن ) یعنی رهایی از شرایط مادی از خود بیگانه کننده زندگی و آزادی از قیود اجتماعی انسان نسبت به طبیعت، جهل ، بدبختی و نیز انسانهای دیگر ».(?)
توجه به موارد ذکر شده ما را به این نتیجه می رساند که توسعه فرایندی اجتماعی - اقتصادی است که برای کسب زندگی بهتر تدارک دیده شده است و بایستی حداقل دارای این اهداف باشد:
«- امکان دسترسی بیشتر به کالاهای تداوم بخش زندگی مانند غذا - مسکن - بهداشت - امنیت و توزیع گسترده تر این گونه کالاها.
- افزایش سطح زندگی از جمله درآمدهای بالاتر - تأمین اشتغال بیشتر - آموزش بهتر - توجه بیشتر به ارزشهای فرهنگی - انسانی و...
- گسترش دامنه انتخاب اقتصادی و اجتماعی افراد و ملل از طریق رهایی آنان از قید بردگی و وابستگی». (?)
تقسیم بندی انواع یا ابعاد توسعه:
هر چند تقسیم بندی توسعه منطقی و معقول به نظر نمی رسد(?) ولی از سوی دیگر چون به وضوح و شفافیت مطالب کمک کرده و می توان با سهولت بیشتری از ابعاد و یا به عبارت دیگر انواع اساسی توسعه مطلع شده با در نظر گرفتن تعریف و حوزه هریک از ابعاد توسعه تقسیم بندی ذیل را انجام داده ایم.
- توسعه اجتماعی(social Development)
این بعد از توسعه که فراگیرترین و همه جانبه ترین بعد توسعه را در بر دارد، با تمامی مسائل وجوانب زندگی اجتماعی افراد مرتبط بوده و آنها را تحت الشعاع خود قرار می دهد، از بحث روند و فراگیر تحولات اجتماعی گرفته تا شیوه زندگی افراد در جامعه و تغییر و تحولاتی که طی گذر روزگار شکل گرفته و شیوه های زندگی را با خود به تغییر می کشاند.
- توسعه اقتصادی (Economic Development)
می دانیم توسعه اقتصادی بعد از دهه???? با رشد و تحولات عمیق و همه جانبه ای در اکثر جوامع مواجه شد، این مقوله که صرفاً به رشد اقتصادی محدود نمی شود، مسائل گسترده ای را با خود مطرح کرد که از جمله آنها عبارتند از: - مسائل و موضوعات مربوط به نابرابریهای اقتصادی - بیکاری - تورم - فقر و بی چیزی - شهرگرایی و صنعتی شدن - درآمد و نحوه توزیع آن؛ علاوه بر اینکه در بعد وسیع و جهانی خود مسائلی همچون : - کمبود مواد غذایی در جهان - خودکفایی و خوداتکایی - بحران انرژی - بحران تراز پرداختهای ممالک در حال توسعه و از این گونه موارد را نیز مورد توجه و تأکید خود قرار داد.
توسعه اقتصادی را می توان از جلمه موارد و تلاشهای آگاهانه دولت وملتی دانست که در راستای تصمیمات اقتصادی - رفاهی خود از برنامه ریزیهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت برخوردار بوده و سلسله ای از اهداف معمولاً کمی و کیفی اقتصادی را برای یک دوره زمانی خاص دنبال می کند.
- توسعه سیاسی (political development)
تواناسازی نظام و ارگانهای سیاسی جامعه بحث اصلی توسعه سیاسی است، توسعه سیاسی موضوعی نیست که بتوان بدون بسترسازی و زمینه مناسب از آن صحبت کرد. توسعه سیاسی موردی مقطعی و معین نیست بلکه جریان و فرآیندی سیال و همیشگی است، هیچگاه نمی توان از توسعه سیاسی بازماند و یا به این نتیجه رسید که جامعه به توسعه سیاسی خود دستیابی پیدا کرده است بلکه جامعه همیشه و همیشه و همزمان باتولید و باز تولید نیازهای جدید به ابعاد مختلف و نوین توسعه نیازمند است.
توسعه سیاسی یعنی پذیرش دیدگاهها و مشارکتها.
توسعه سیاسی یعنی نهادینه شدن تشکلهای سیاسی.
- توسعه فرهنگی (cultural Development)
بدیهی است، برای هرگونه توسعه ای و قبل از هر چیز نیازمند پذیرش مردم هستیم، به بیان دیگر قبل از آنکه بخواهیم ابعاد مختلف و متنوع توسعه را عملاً و رسماً به اجرا درآوریم نیازمند افکار، گرایشها و نگرشهایی هستیم که معتقد به توسعه باشند زیرا بدون آن هرگز نمی توان از توسعه سخن گفت، بنابراین ایجاد بستر مناسب جهت شناخت و قبول شناخت شکل گیری و اجرای توسعه قبل از هر چیز به باور و رفتار توسعه خواهانه بستگی دارد.
- توسعه انسانی (human Development)
منظور از توسعه انسانی همان فراهم بودن شرایط برای یک زندگی انسانی است، شرایطی که بهداشت و تندرستی - مسکن و سرپناه - آزادی و آزادگی - سطح مناسب زندگی - حق دانستن و آموزش - توانمندی در برآوردن نیازهای اقتصادی و... از اصول اولیه و بدیهی آن است؛ و آیا بدون توسعه انسانی می توان از دیگر شاخه ها و ابعاد توسعه نام برد؟
- توسعه اخلاقی (ethical Development)
منظور حضور و وجود انسانهای متعالی و متعهد نسبت به توسعه همه جانبه - متوازن و پایدار در جامعه است؛ انسانهایی که چیزی فراتر از ملاک و معیارهای صرفاً عادی و ریالی اند، انسانهایی که توسعه یافته اند تا اینکه توسعه دهند و بیاموزانند چگونگی توسعه یافتن را، انسانهایی که به دگردوستی (Altruism) و بهروزی جامعه اعتقاد جدی دارند و بالاخره اینکه بدون توسعه اخلاق علمی - انسانی صحبت از توسعه انسانی نیز زاید و بیهوده است و بدون توسعه انسانی ابعاد دیگر توسعه نیز راه به جایی نخواهند برد، توجه به هرم و بنیاد توسعه اس و اساس حرکت است.
پاورقی ها:
?) پیشگامان توسعه - جرالدام مایر و دادلی سیرز - به ترجمه علی اصغر هدایتی و علی یاسری - چاپ اول - زمستان???? - نشر سمت - ص???
?) فرهنگ علوم اجتماعی - آلن بیرو - ترجمه باقر ساروخانی چاپ اول - زمستان???? - نشر کیهان - صفحه???
?) همان منبع قبلی - صفحات ???-???
?) توسعه اقتصادی در جهان سوم - جلد اول - مایکل تو دارو - ترجمه غلامعلی فرجادی - چاپ دوم - سال???? - انتشارات صبح امروز صفحات ???-???
?) همان منبع قبلی - صفحات ???-???-???
?) همان منبع قبلی - صفحه???
?) به قول معروف توسعه را بایستی با هم دید و نه جزء به جزء
* جامعه شناس
سیدمسعود مدنی
روزنامه ایران
