قرآن مجید آراستگی عموم پیامبران الهی را به دو ویژگی خیرخواهی و امانتداری لازم میداند.
پیامبران با داشتن این دو صفت پسندیده، صادقانه با مردم روبهرو میشدند و در خدمت آنان بودند.
حرف دل خویش را با آنها در میان مینهادند و درد و رنج حرف دل آنها را میشنیدند و برای کمک به مردم و رفع نیاز آنان و برای رفاه و آسایش و پیشرفت مادی و معنوی آنها خود را به زحمت میانداختند. (توبه: 128)
امام خمینی رحمهالله نیز با پیروی از این سیره پسندیده، پیوندی عمیق و ناگسستنی با ملت خویش و همه عاشقان انقلاب برقرار کرد که تا سالیان دراز ادامه خواهد یافت. عشق به مردم و تصمیم قاطع بر حل گرفتاریهای آنان و ارائه خدمت خالصانه، در گفتار و تصمیمگیریهای ایشان موج میزد. امت اسلامی را با تمام وجود دوست میداشت، خود را وقف خدمت به آنان کرد و خود را وامدار مردم میدانست. آنان را ولینعمت خویش و خود را خدمتگزار آنان معرفی میکرد.
به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنهای:
آن اراده نیرومندی که کوههای عظیم در مقابل او به حساب نمیآمدند، همواره در برابر فداکاریها، شجاعت و احساسات پاک مردم، سر تعظیم فرود می آورد. آن روح بزرگ و کوه ستبر به دفعات در برابر عظمت مردم تکان میخورد و میلرزید.
ایشان در ملاقاتهای خود با مسئولان سفارش میکرد که شما باید خدمتگزار مردم باشید و به اعضای دفتر اخطار می[داد] که مبادا با مردم بدرفتاری شود.
به گواهی تاریخ، پس از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم و ائمه اطهار علیهمالسلام عالمان دینی سودمندترین، خادمترین و دلسوزترین افراد جامعه در حق مردم بودهاند و از نظر مادی و معنوی، بسیار در این راه میکوشیدهاند و سختی میدیدند. امام راحل در این زمینه میفرمود: «محرومیت زدایی، عقیده و راه و رسم زندگی ماست».
حضرت علی علیهالسلام میفرماید: «خداوند بر پیشوایان حق، واجب کرده است که (زندگی) خویش را با ناتوانان جامعه، برابر نهند، تا تهیدستی، به مستمند فشار نیاورد».
گویا امام راحل، این سخن حکیمانه را سرمشق زندگی خویش قرار داده بود که همواره همسطح مردم زندگی میکرد و مسکن و خوراک و پوشاک و هزینه زندگی شخصی او همیشه در حد زندگی متوسط جامعه بود. هیچگاه اسیر زرق و برق دنیا و تجمل و زندگی اشرافی نشد و همین ساده زیستی او آرامبخش دل محرومان بود.
شیخ انصاری، دستگیری از فقیران و بینوایان را از وظایف اصلی خود میدانست و از دوران کودکی این شیوه خداپسندانه را رعایت میداشت. از اشخاص ثقه پیاپی رسیده است که در بقعه پیر محمد (واقع در محله حیدرخانه دزفول) فقیری عاجز بود و شیخ هر شب، شام خود را به فقیر میداد و با شکم گرسنه میخوابید، یا خود به اندک چیزی قناعت میکرد.
پیام متن:
خدمترسانی در سیره پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله ، حضرت علی علیهالسلام ، امام خمینی رحمهالله و شیخ انصاری رحمهالله برای الگوسازی.
توصیه حضرت امام در خدمت رسانی به مردم،
به عنوان وسیله قرب الهی
از نگاه امام راحل، یکی از مبانی خدمت به مردم به ویژه به قشر محروم و مستضعف، این بود که این خواست خدا، تکلیف و عبادتی بزرگ است.
ما باید برای خدا کار بکنیم و برای خدا کار کردن، این است که ببینیم خدا چی فرموده است، چی گفته است، ما باید بکنیم. فرموده است که به مستمندان باید برسید، به مردم فقیر باید برسید.
ایشان در جای دیگر میفرماید:
«به همه در کوشش برای رفاه طبقات محروم وصیت میکنم که خیر دنیا و آخرت شماها رسیدگی به حال محرومان جامعه است».
خدمت به مردم و جامعه انواع و شکلهایی دارد. گاه خدمتهای مادی است، از قبیل: تأمین نیازهای عمومی، بهداشت و غیره و گاه از نوع خدمت به افکار و پرورش انسانهاست. رسول گرامی اسلام فرموده است: «مَنْ اَصْبَحَ وَ لَمْ یَهْتَمَّ بِاُمُورِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ؛ کسی که هر روز به امور مسلمانان همت نگمارد، مسلمان نیست».
از رسول مکرم اسلام پرسیده شد: محبوبترین مردم نزد خداوند کیست؟ فرمود. «اَنْفَعُ النّاسِ لِلنّاسِ؛ کسی که سودش بیشتر به مردم برسد».
حضرت امام خدمتگزاری را در سیره اشرف مخلوقات جست و جو میکند، چرا که در روایتی از نبی مکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم آمده است:
اَلا وَ اِنّی اَنا اَبوُکُمْ، اَلا وَ اِنّی اَنا مَوْلاکُمْ، اَلا وَاِنّی اَنَا اَجیرُکُمْ.
آگاه باشید که همانا من پدر شما هستم، آگاه باشید که همانا من زمامدار شما هستم، آگاه باشید که همانا من اجیر و خدمتگزار شما هستم.
اجیر، در ازای خدمتی که برای مردم انجام میدهد، از آنان حقوق دریافت میکند، ولی پیامبر خدا چونان دیگر انبیا هیچگونه مزد مادی از مردم نمیطلبید؛ تنها طلب او از مردم به عنوان مزد و حقوق، عمل کردن به برنامههای حیاتبخش آنان و راهیابی به کمال است.
«قُل لاَّآ أَسْـءَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلاَّ مَن شاء اَن یَتَّخِذَ اِلی رَبَّه سَبیلاً». (شوری: 23 و سباء: 47)
حضرت امام با آن همه خدمتی که انجام داده بود، در وصیت نامه سیاسی ـ الهی خود به طور کامل از این اعتقاد پرده برداشت و با جملاتی زیبا و عمیق از مردم عذر قصور و تقصیر خواست.
از خدای رحمان و رحیم میخواهم که عذرم را در کوتاهی خدمت و قصور و تقصیرها بپذیرد و از ملت امیدوارم که عذرم را در کوتاهی و قصورها و تقصیرها بپذیرند و با قدرت و تصمیم و اراده به پیش بروند و بدانند که با رفتن یک خدمتگزار، در سد آهنین ملت خللی حاصل نخواهد شد که خدمت گزارانی بالا و والاتر در خدمتند.
پیام متن:
1. خدمت مادی، فرهنگی، بهداشتی به مردم.
2. توصیه رسیدگی به محرومان.
خدمت به مردم در پرتو مسئولیت پذیری، از منظر رهبری
بنابر عقیده اسلام، خدمت به مردم ریشه در دین و باورهای دینی مردم دارد و بر پایه چنین بینشی است که مسئولیتپذیری در نظام اسلامی از پایه و اساس، با آنچه در دموکراسی غربی جریان دارد، متفاوت است. از اینرو به اعتقاد رهبر انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنهای:
فلسفه مسئولیت پیدا کردن مسئولان در کشور، این است که برای مردم کار کنند. مسئولان برای مردمند و خدمتگزار و مدیون و امانتدار آنها هستند. مردم محورند و کسی که در نظام جمهوری اسلامی مسئولیتی به دست میآورد، باید همه هم و غمش برای مردم باشد؛ هم برای دنیای مردم، برای مادیات مردم و هم برای معنویت مردم.
ایشان در جای دیگر میفرماید:
مسئولان نظام وظیفه دارند از همه توانشان استفاده کنند، برای اینکه بتوانند یک قدم جلو بروند و کاری انجام بدهند و یکی از مشکلات را حل کنند و گرهها را بگشایند و این، با اخلاص و صفا و همکاری و با حفظ مبانی که این انقلاب بر اساس آن به وجود آمده، ممکن است.
بنابراین خدمترسانی، در اندیشه رهبر انقلاب جایگاهی ارزشمند دارد و خدمت، عملی است که عامل در آن با فکر و انگیزه گرهگشایی، به رفع مشکل و گشایش امور مربوط به مردم میپردازد. افزون بر انگیزه یاوری و احسان به همنوعان، خویش را در حد طاقت مسئول گرهگشایی و رفع نیاز بندگان خدا میداند.
نباید نادیده گرفت که اعمال نیک انسان و البته خدمت رسانی و تلاش برای رفع نیاز دیگران، در رأس آنهاست که صورتهای ملکوتی دارند و در عالم قیامت تجسم مییابند. در قرآن میخوانیم: «هر چیزی که خودتان پیش فرستید، آن را نزد خدای متعال خواهید یافت». (بقره: 110)
«روزی که هر کس عمل خیری را که انجام داده است، حاضر شده مییابد و دوست دارد میان او و هر عمل بدی که انجام داده است، فاصله دوری باشد». (آلعمران: 30)
«روزی که شخص مینگرد که دستانش چه چیزی را پیش فرستادهاند». (نباء: 40)
«آیا جزایی که به شما داده میشود، جز همان اعمال است که انجام دادهاید». (نمل: 90)
اصرار آیات به انجام عمل صالح و تصریح و تأکید روایتها به خدمت و سازندگی حیات مادی و معنوی همنوعان؛ بیانی است هدفمند برای نشان دادن ارزش خدمترسانی. عمل صالح و خدمت نمیتواند بیاجر و اثر بماند، این اندیشه به آدمی نیروی خلاق و روحیهای امیدوار میبخشد تا بتواند وجود خویش را مفید سازد و برای دیگران سودمند باشد.
پیام متن:
فلسفه پذیرش مسئولیتها؛ خدمت رسانی به مردم است.
پاداش برآوردن نیاز و حاجت مؤمن، در روایتها
در روایتهای مأثوره، پاداشهای فراوانی برای رفع نیازمندی برادران دینی یاد شده است که از این همه، تنها به موارد زیر اشاره میکنیم:
1. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرمود: «هر که نیاز برادر مؤمنش را برآورد، خداوند هفتاد حاجت از حاجتهای دنیا و آخرت او را تأمین میکند».
2. امام صادق علیهالسلام فرمود: «گام برداشتن مسلمان در راه حاجت مسلمان، بهتر از هفتاد طواف در خانه خداست».
3. ایشان باز میفرماید: «هیچ مسلمانی نیاز مسلمان دیگر را برنمیآورد، مگر اینکه خداوند به اوندا میدهد که پاداش تو بر عهده من است و من کمتر از بهشت برای تو راضی نخواهم شد».
4. از امام صادق علیهالسلام نقل است:
کسی که در پی حاجت برادرش برود همانند کسی است که سعی صفا و مروه کند و برآورنده حاجت برادر، مانند کسی است که روز بدر و احد در راه خدا در خون خود غلطیده است.
5. باز از امام صادق علیهالسلام روایت است:
خدای عزوجل فرموده است: «مردم، خانواده من هستند، پس محبوبترین آنان نزد من کسانی هستند که با مردم مهربانتر و در راه آوردن نیازهای آنان کوشاتر باشند».
6. «اعمال آدمی که به خدمت رسانی برادران دینی و نیکی به آنان پایان نیابد، پذیرفته نمیشود».
از مجموعه آموزههای روایی برمیآید که برآوردن نیاز و غم مؤمنان، موجب برطرف شدن اندوه خدمتگزار در روز قیامت میشود. خدمت رسانی موجب ایمنی از عذاب الهی، توشه آخرت و عاقبت به خیری انسان است.
بر این اساس، کوتاهی در خدمت رسانی، مایه پشیمانی است. در خدمت رسانی از باب «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ»، شتاب لازم است و آنگاه که عزم و تصمیم بر خدمترسانی صورت گرفت، درنگ جایز نیست.
البته خدمتگزار نباید بر دیگران منت گذارد و کار خود را بزرگ جلوه دهد، بلکه از اینکه خداوند توفیق خدمت به بندگانش را نصیب او کرده است، شکرگزار باشد، خدمتدیدگان را احترام کند و آنان را عزیز بشمارد و جان کلام اینکه؛ نیت خود را در خدمت رسانی خالص گرداند.
سرانجام، پرسش و پاسخ مردم و پیامبر گرامی اسلام را پایان بخش این موضوع قرار میدهیم:
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله : آیا شما را نسبت به آدمهای بد آگاه نکنم؟
آگاه کن ای رسول خدا.
آن که تنها در جایی فرود آید و کمکش را دریغ دارد و زیردستانش را آزار دهد، آیا بدتر از این را هم میخواهید بدانید؟
آری، یا رسول اللّه!
آن که از لغزشی چشم نمیپوشد و عذر نمیپذیرد، از این بدتر هم هست، آیا میخواهید بدانید؟
بله، یا رسول اللّه!
آن که هیچ امیدی به خیرش نیست و کسی از شرش در امان نیست، آیا بدتر از این شخص را هم میخواهید به شما معرفی کنم؟
آری، ای پیامبر خدا!
آن کس که از مردم بدش میآید و مردم هم در برابر، از او بدشان میآید.
پیام متن:
1. کوتاهی در خدمت رسانی، موجب پشیمانی.
2. خدمترسانی بیمنت.
3. بهشت، پاداش خدمترسانان.
4. خدمترسانی، باعث ایمنی از عذاب الهی و... .
پدیدآورنده : محمد صالحی
