رابطة العلم و العقلدرروایات
الْعِلْمُ مِصْبَاحُ الْعَقْلِ علم چراغ عقل است.
الْعِلْمُ عُنْوَانُ الْعَقْلِ علم نشانه عقل است.
الْعِلْمُ مِصْبَاحُ الْعَقْلِ وَ یَنْبُوعُ الْفَضْلِ علم چراغ عقل است و چشمه افزونی و بلندی مرتبه.
الْعِلْمُ یَدُلُّ عَلَی الْعَقْلِ فَمَنْ عَقِلَ عَلِمَ [فَمَنْ عَلِمَ عَقِلَ] علم دلالت بر عقل دارد پس کسی که عاقل است عالم است (و کسی که عالم است عاقل است.)
أَعْوَنُ الْأَشْیَاءِ عَلَی تَزْکِیَةِ الْعَقْلِ التَّعْلِیمُ یاری کننده ترین چیزها بر تزکیه عقل تعلیم است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: 43
روایت عقل
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ترجمهفارسی
در باره برتری عقل و خرد و نکوهش جهل و نادانی ..... ص : 11
پیغمبر (بر او و خویشاوندانش خدا رحمت و درود فرستد) فرموده: برای هر چیزی آلت و ابزار و عدّه و آماده ساختن ساز و سامان است برای حوادث و پیشامدهای سخت روزگار و آلت و عدّه مؤمن و گرویده بخدا و رسول عقل است، و برای هر چیز مرکب و چیزی است که بر آن سوار میشوند و مرکب مرد عقل است، و برای هر قوم و گروهی حافظ و نگهدارندهای است و نگهدارنده عبادتکنندگان عقل است، و برای هر تاجر و بازرگانی سرمایهای است و سرمایه مجتهدین و کوششکنندگان (در راه حق و درستی) عقل است، و برای هر خرابی و ویرانی عمارت و آبادانی است و عمارت آخرت و سرای دیگر عقل است، و برای هر مسافر و رهرو خیمه و خرگاهی است که (در سفر) بآن پناه میبرند (جای میگیرند) و خرگاه مسلمانان عقل است (که در کار دین و دنیا و آخرت باو، روی میآورند و از او راهنمائی میطلبند).
و (نیز) آن حضرت (علیه السّلام) فرموده: عقلها پیشوایان فکرها و اندیشهها است، و فکرها پیشوایان دلها، و دلها پیشوایان حسّها (درک کردن و دریافتن) و حسّها پیشوایان أعضاء و اندامها میباشد. (2) 25- و حضرت رسول خدا (بر او و خویشاوندانش خدا رحمت و درود فرستد) فرموده: هدایت و راهنمائی را از عقل بخواهید تا راه نموده شوید، و او را معصیت و نافرمانی ننمائید که پشیمان میگردید.
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ترجمهفارسی
در باره حقیقت و اصل عقل و چگونگی و آشکار گشتن خلق و آفریده شدن او: ..... ص : 29
1- از حضرت باقر (سلام و درود بر او باد) رسیده که فرموده: چون خدا عقل را آفرید از او خواست که سخن گوید، پس باو فرمود: پیش آی پیش آمد، پس باو فرمود: باز گرد بازگشت، پس باو فرمود: بعزّت و توانائی و جلال و بزرگواری خود سوگند مخلوق و آفریدهشدهای که از تو محبوب و دوستتر باشد نیافریدهام، و تو را کامل و تمام نگردانم مگر در کسی که (او را) دوست دارم (شایسته است برای بهرهمند شدن از رحمت
من) آگاه باش من تو را امر نموده و فرمان دهم، و تو را نهی کرده و باز دارم، و تو را ثواب و پاداش میدهم (بوسیله تو امر و نهی نموده پاداش میدهم).
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ترجمهفارسی
(4) در باره نشانههای عقل و لشکرهایش(نمونههایش): ..... ص : 43
از برخی اصحاب و روایتکنندگان حدیث برای ما رسیده که او حدیث را رسانده بگوینده آن حضرت ابی عبد اللَّه (امام صادق، علیه السّلام) باینکه شخصی گفته: بآن حضرت گفتم (پرسیدم): عقل چیست؟ حضرت فرمود: چیزی (قوّه و نیروئی) است که بوسیله آن خدای مهربان پرستش میشود، و بوسیله آن بهشتها بدست میآید، آن شخص گفته: گفتم (پرسیدم): پس آنچه در معاویة بود چیست؟ حضرت فرمود:
آن زیرکی و کار با اندیشه بد بجا آوردن است، و آن شیطنت و کار با اندیشه بد، بعقل ماند و عقل نمیباشد. مرحوم مجلسیّ میفرماید: نکراء، زیرکی و نیکوئی رأی و اندیشه است، و هر گاه در خواستههای لشکرها (نمونهها) ی جهل و نادانی بکار برده شود آن را شیطنت میگویند، و از این رو است که امام (علیه السّلام) آن را بشیطنت تفسیر نموده، و این شیطنت یا قوّه دیگری است غیر از عقل، یا قوّه عقلیّه است، و هر گاه این قوّه در کارهای نادرست استعمال شود و در آن کارها کامل گردد شیطنت نامیده میشود، و در اصطلاح شرع (آنچه آئین اسلام معمول است) عقل نامیده نمیشود
